137. Partia wobec Żydów, Żydzi wobec partii - dr hab. Bożena Szaynok

Wykład z cyklu „>>Życie przecięte<<. Żydzi w Polsce 1944-1968", Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 16 listopada 2017

Funkcjonowanie żydowskich instytucji w Polsce, sprawa migracji obywateli polskich pochodzenia żydowskiego do Izraela oraz relacje dyplomatyczne z państwem żydowskim  – to główne kwestie, które definiowały politykę PPR/PZPR wobec Żydów oraz ich stosunek do władz komunistycznych w latach 1944-1989. Opowiedziała o tym dr hab. Bożena Szaynok podczas wykładu w Muzeum Historii Żydów Polskich.

Prelegentka podczas wystąpienia przedstawiła, jak zmieniała się w polityka partii komunistycznej i władz państwowych w powyższych kwestiach w kolejnych latach istnienia PRL. W początkowym okresie istnienia państwa w latach 1944-1947 instytucje żydowskie i partie polityczne cieszyły przychylnością i niezależnością. Żydzi posiadali nadreprezentację w centralnych ośrodkach władzy i organach bezpieczeństwa. Władze nie czyniły również przeszkód przed emigracją obywateli pochodzenia żydowskiego do Palestyny, choć agitowali przeciw temu żydowscy komuniści. Sytuacja uległa zmianie w latach 1948-1956, kiedy całość życia w kraju podporządkowana została ideologii komunistycznej – żydowskie struktury bądź poddane zostały kontroli ze strony władz, bądź uległy likwidacji. Niektórzy działacze zostali represjonowaniu. Jednocześnie zerwane zostały stosunki dyplomatyczne z Izraelem, co stało się w wyniku zmiany polityki ZSRR wobec państwa żydowskiego.

W trakcie odwilży w latach 1956-57 Żydzi oskarżani byli o wypaczenia i zbrodnie czasów stalinizmu. Jednocześnie instytucje takie jak Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów ponownie odzyskały wsparcie władz. Również w tych latach nastąpiła kolejna wielka fala emigracji do Izraela. W okresie tzw. małej stabilizacji w latach 1958-1966 do głosu w PZPR doszła frakcja antysemicka z szefem MSW Mieczysławem Moczarem na czele, kreująca obraz Żydów jako wrogów ustroju. działacze TSKŻ poddawani byli nasilonej inwigilacji, podobnie jak pracujący w Polsce izraelscy dyplomaci. W latach 1967-68, po wojnie sześciodniowej Izraela z popieranymi przez blok wschodni państwami arabskimi, Żydzi zostali zostali określeni zostali mianem „V kolumny” i zmuszeni w większości do wyjazdu z kraju. W dwóch ostatnich dekadach PRL obraz państwa Izrael pozostał negatywny, a antysemityzm był używany przez bezpiekę do konfliktowania środowisk powstałej opozycji demokratycznej.

W trakcie wystąpienia Szaynok omówiła również zmieniający się stosunek Żydów do władz komunistycznych. W początkowym okresie istnienia PRL państwo cieszyło się szerokim poparciem społeczności żydowskiej, co było m.in. efektem przychylnej wobec nich polityki. Komuniści nie posiadali jednak większości na żydowskiej scenie politycznej, gdzie większym poparciem cieszyli się syjoniści i bundowcy. O diametralnej zmianie można mówić po antysemickiej czystce w latach 1967-68. W ostatnich dekadach PRL obywatele polscy pochodzenia żydowskiego włączali się w działalność ruchów opozycyjnych wobec komunistycznych władz.