146. Wieczór Barski. Spojrzenie na Konfederację po 250 latach

Dyskusja zorganizowana przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, Łazienki Królewskie, 13 marca 2018 r.

W 2018 roku mija 250. rocznica zawiązania konfederacji barskiej. Czy związek zbrojny wymierzony w króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i jego koncepcję reform Rzeczpospolitej przy wsparciu Rosji był pierwszym polskim powstaniem narodowym czy raczej wyrazem zaściankowości polskiej szlachty – nietolerancyjnej i broniącej archaicznych przywilejów? Odpowiedzi na to pytanie szukali historycy podczas debaty zorganizowanej przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.

Debatę poprowadziła dziennikarka specjalizująca się w tematyce wschodniej Maria Połomiec. W dyskusji wzięli udział historycy z Polski: prof. Andrzej Nowak i dr Adam Danilczyk oraz Rosjanin prof. Boris Nosow. Wśród uczestników debaty nie było sporu co faktu, że hasła konfederacji zwracały się przeciw ideałom oświecenia, w tym tolerancji religijnej. Uczestnicy dyskusji różnili się natomiast w interpretacji tych wydarzeń. Według broniącego tezy o narodowowyzwoleńczym charakterze konfederacji prof. Nowaka była ona reakcją na „zagrożenie poczucia tożsamości” i „pierwszym powstaniem przeciwko walcowi globalizacji w szatach oświecenia”. Historyk podkreślił, że właśnie wówczas w debacie publicznej po raz pierwszy pojawiło się pojęcie „niepodległości”.

Rozbieżności w opiniach polskiej i rosyjskiej strony dyskusji ujawniły się również w innych w kwestiach. Dyskutanci spierali spierali się o liczbę wziętych do niewoli konfederatów barskich zesłanych przez Rosjan na Syberię oraz inspirację rosyjską lub jej brak do zbieżnej czasowo z zawiązaniem konfederacji barskiej koliwszczyzny – serii wyjątkowo krwawych wystąpień chłopstwa ruskiego przeciw szlachcie oraz ludności żydowskiej. Uczestnicy debaty rozważali również alternatywny scenariusz wydarzeń – czy możliwe było wówczas zjednoczenie szlachty wokół króla i postulowanych przez niego reform oraz czy za cenę pogodzenia się z rosyjskim protektoratem możliwe było ocalenie Rzeczpospolitej przed rozbiorami.