43. Niewiadomski – zabić prezydenta - dr Patryk Pleskot

Wykład dr. Patryka Pleskota zorganizowany w ramach Szkoły Otwartej Liceum im. Tadeusza Reytana w Warszawie [19 grudnia 2012 r.]

„16 grudnia 1922 r. w sali Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych po daniu trzech strzałów do Prezydenta Narutowicza cofnąłem się o jeden czy dwa kroki i odwróciłem tyłem. Tak stałem bez ruchu. Czekałem, aż ktoś się zbliży. Nie zbliżał się nikt – nikt nie rozumiał, co się stało i że to ja byłem sprawcą strzałów.”

Tak rozpoczyna się książka, która, jak pisze we wstępie sam autor, jest nie tyle biografią, ile próbą znalezienia odpowiedzi na narzucające się niemal od razu pytanie: Dlaczego? Dlaczego Eligiusz Niewiadomski, malarz i teoretyk sztuki, wykładowca, działacz niepodległościowy, zabił pierwszego prezydenta odrodzonej Rzeczypospolitej Gabriela Narutowicza? Czy człowiek rodzi się zabójcą? Czy też to splot nieszczęśliwych okoliczności doprowadza go do tragicznego finału?

Aby doszło do zabójstwa prezydenta Narutowicza, według dr. Patryka Pleskota, musiały się zbiec dwa czynniki. Z jednej strony okoliczności zewnętrzne – nagonka polityczna, społeczna, prasowa – kampania nienawiści, która pojawiła się po wyborze Gabriela Narutowicza na prezydenta, z drugiej strony okoliczności wewnętrzne, czyli pewne cechy osobowościowe samego zabójcy, czyli Eligiusza Niewiadomskiego. W swoim wykładzie dr Patryk Pleskot porusza obydwa zagadnienia. Opowiada też o samym prezydencie Gabrielu Narutowiczu.

Postać Eligiusza Niewiadomskiego bardzo często jest kwitowana określeniem – „morderca prezydenta”, „wariat” (mimo, że badania psychiatryczne nie zostały nigdy przeprowadzone). Zdaniem dr. Pleskota takie badania wcale nie są potrzebne, już same cechy osobowościowe Niewiadomskiego i okoliczności zewnętrzne, które znamy wystarczają do stworzenia „koktajlu”, którego efektem było zabójstwo prezydenta. „Dlaczego Niewiadomski chciał zabić Narutowicza? Bo chciał zabić Piłsudskiego.” Z wykładu dowiadujemy się o krótkim okresie młodzieńczej fascynacji socjalizmem, radykalnych poglądach politycznych, twórczości artystycznej i wielu innych szczegółach z życia Niewiadomskiego. 

W drugiej części wykładu dr Patryk Pleskot nakreśla szeroko sytuację polityczną i nastroje społeczne w Polsce w latach 20 XX wieku. Mówi o głębokim kryzysie gospodarczym, debatach publicznych i sporach ideowych, które na czas wojny wyciszone, wybuchły ze zdwojoną siłą w okresie chwilowego spokoju. Poznajemy szczegóły związane z uchwaleniem konstytucji marcowej, wyborami parlamentarnymi, kampanią prezydencką i przypadkowym, tak naprawdę, wyborem Gabriela Narutowicza na to stanowisko. Kim był nowy prezydent? Jak wyglądał sam zamach w galerii Zachęta? 

Co się działo po zabójstwie? Jak wyglądała sytuacja polityczna w Polsce? Dr Patryk Pleskot zastanawia się też nad alternatywnym przebiegiem wydarzeń. Co by było gdyby do zamachu nie doszło? Jakim prezydentem byłby Gabriel Narutowicz? Jak potoczyłyby się losy Polski pod jego rządami?

Dyskusja ze słuchaczami wykładu.

Dr Patryk Pleskot – historyk, pracownik IPN, autor książki „Niewiadomski. Zabić prezydenta”.